Mizahın Kıbrıs öyküsü 

 Ebru Ilgaz

Başlangıçta, sözle yapıldı mizah. Halk arasında dolaşan efsaneler, destanlar, maniler, atışmalar, ortaoyunları, Karagöz-Hacivat gölge oyunu Kıbrıs halkının mizahi ögelerini barındıran söylenceleri oldu. Ancak 1571-1878 yılları arasında Osmanlı egemenliğinde kaldığından Kıbrıs’a değil, Osmanlı’ya özgü bir karakter taşıdı. 

“Anadolu’nun çeşitli yörelerinden Kıbrıs’a gönderilen nüfus, gelenek ve göreneklerinin yanında, sosyal yaşamlarının vazgeçilmez unsuru olan mizah kültürlerini de birlikte getirmişlerdi...” 

Bağımsız maatbacılığın gelişmemesi de aslında yazılı mizaha uzun yıllar geçilememesinin en büyük nedenini oluşturdu.

Alacaklı der ki vazgeçeyim 

Üstünden soğuk su içeyim

Verecekli der ki 

Dava edersang beni

Gider yatarım dogsan günü tamam

Zati mapisane esgi mekan

 ....

 Sıra yazıda 

Adada, 1878’de İngiliz Krallığı’nın egemenliğine girene kadar dergi ve gazete yayımlanmadı. 1889’da Kıbrıslı Türkler’in ilk gazetesi ‘Saadet’ yayımlanmaya başlar. Saadet’in ardından yayımlanmaya başlayan gazeteler ada kültürünün artık yazılarak aktarılmasının, tartışılmasının yolunu açar. 1896’da ilk mizah gazetesi Kokonoz yayın hayatına başlar. Bu tarih de Kıbrıs’ın yazılı mizahını başlatan tarihtir. Kokonoz on beş günde bir çıkarılır. Kıbrıslı karikatüristler 1920’de Davul mizah gazetesini çıkarır. Kıbrıs basınında Klişeci Rifat olarak bilinen Ahmet Rifat Efendi, Davul gazetesindeki ilk karikatür örneklerinin sahibidir. Bu yıllarda Anadolu’da sürdürülen Kurtuluş Savaşı, Kıbrıs karikatürünün olduğu gibi Ahmet Rifat Efendi’nin de en büyük esin kaynağıdır. Haftada bir ya da iki sayı yayımlanan Davul, yaklaşık üç yıl çıkarıldı. Davul, kendisini ‘adada yayımlanan üç Rum mizah gazetesinin karşısında bir panzehir’ olarak tanıttı.

 Çizgiler güçleniyor

Yapılan araştırmalar, adada 1940 yıllarının sonlarına kadar Ahmet Rifat Efendi dışında Türk karikatürcü olmadığını gösterir. 1940’dan sonra mizah dergilerinde İsmet Vehit Güney, Şevki Çankaya ve Ramiz Gökçe isimleriyle karikatürler çizilmeye başlanır. Bu karikatürler daha çok yazı ağırlıklıdır. Çizgileri konu anlatımı bakımından pek etkili görünmeyen, altına eklenen satırlarla konunun anlatılmaya çalışıldığı karikatür anlayışı dönemin bütün karikatürcülerine hakimdir. Bu isimler, Türkiye’deki gazetelerde de çizgilerine rastlanır. 1947-1948 yılları arasında mizah sahnesinde karikatürden çok öykü, şiir ve makalelerin ağırlıklı olarak Zırıltı gazetesini görüyoruz. 1960’larla birlikte, Kıbrıs karikatürü yazılara daha az yer verilen, çizgilerin ön plana çıkarıldığı bir karakter kazanmaya başlar. 1964’de Magusa yerel radyosu ‘Canbulat’ ve Kıbrıs Türk Enformasyon Müdürlüğü on beş günde bir yirmi sayfalık bir mizah gazetesi yayımlamaya başlar: Karga. Karga’nın yayımlandığı yıllar, Türk-Rum çatışmalarının yaşandığı, iletişim zorluklarının çekildiği dönemlere denk gelir. Türkçe gazetelerin adadaki Türklere ulaştırılmasında güçlük yaşanır. İsmet Kotak, Eşref Nidai, Hasan Tuncer, Nazım Turanlı, Necati Erozan, Mehmet Niyazi, Hüseyin Cemal, Yıldıray Fenercioğlu, Erdoğan Muhammet, Kadriye Cemal, Zehra Özalp, Behçet Hüseyin, Ramiz Gökçe ve bir grup karikatürist’in çıkardığı Karga büyük bir traja sahip olur. Karga’nın yayın hayatının blittiği yıl Amcabey isimli dergi yayın hayatına başlar. Ancak Amcabey’in de ömrü kısa olur; sadece üç sayı yayımlanabilir. 1970’lere gelindiğinde adada artık ‘yazısız karikatür’ dönemi başlar. Karikatürist Musa Kayra, Kıbrıs karikatürünün bu yeni karakterini uluslararası platforma taşır. Adada 1988 yılından bu yana, ‘Çizgiyle Mizah’ politikasını benimseyen Akrep dergisi çıkarılır.

 Karikatürcüler örgütlendi

Bu yıllarda, bir çok karikatürist uluslararası yarışmalarda ödüller kazanır. Kıbrıslı karikatürcüler, 25 Ocak 1986 tarihinde Serhan Gazioğlu, Alper Susuzlu, Hüseyin Çakmak, Mehmet Ulubatlı, Musa Kayra ve Cemal Tunceri ‘Kıbrıs Türk Karikatürcüler Derneği’ni kurar. 

“Kıbrıs Türk Karikatürcüler Derneği, evrensel karikatür sanatının temel ilkelerinden yola çıkarak, din, dil, ırk ve ulus ayrımı gözetmeksizin dünya karikütür sanatının ilerici ve barışçı geleneği doğrultusunda tavır alıp, etkinlik gerçekleştirecektir.” derneğin kuruluş amacını ortaya koyan maddelerden ilkini bu cümle oluşturur. Dernek; karikatürün bir sanat olduğunu kabul ettirmek, karikatür sanatçılarının telif haklarını korumak, meslektaşlarının eğitimini sağlamak görevini üstlenir. Kuruluşundan bu yana 100’ü aşkın etkinlik gerçekleştirir. Kıbrıs Türk Karikatürcüler Derneği 1988 yılında Avrupa Karikatürcü Örgütleri Federasyonu (FECO) üyeliğine kabul edilir. Artık uluslararası bir kimlik kazanan dernek FECO-CYPRUS adında bir örgütlenmeye gider. Dernek, karitatür sanatını ve Kıbrıs’ın karikatürdeki kendine özgü yanını anlatmak için bir çok tanıtıcı yayın hazırlar. 

Kıbrıslı Türkler’in mizah ve karikatür tarihinin penceresini küçük de olsa araladığımız bu yazıda sözünü ettiğimiz yayınlardan biri olan, ‘Kıbrıs Türk Karikatür Sanatının Kısa Bir Özeti’nden yararladık. Kıbrıs karikatür ve mizahı hakkında daha fazla bilgiye, Kıbrıs Türk Karikatürcüler Derneği: (392) 22 86 592, Akrep Karikatür Gazetesi: (392) 22 86 597, FECO-CYPRUS: (392) 22 86 592 telefonlarından ulaşabilirsiniz.