TÜRKÇE'DE YAYINLANAN ÇİZGİ ROMAN YAZILARI BIBLİYOGRAFYASI (1972-1996)
Levent CANTEK
ABSTRACT
This essay is about comics, a form
of populer culture in last 25 years in Turkey. Firstly we have tried to
define comics but we know that there is no consensus about it. And then,
we gave a bibliography whıch ıncluded books, thesis, essays, newspaper
and periodical articles about comics in Turkish language which are known
the what publication date.
Modern çağın önemli kitle anlatım araçlarından biri olan çizgi romanın ülkemizdeki miladı, yazılı basının gelişimi ile ilgili olarak , 19. yüzyıl ortalarına kadar dayanıyor. Dönemin mizah ve çocuk dergilerinde çoğu karikatür geleneği içinde anlamlandırılabilecek komik çizgili, birbirini takip eden resimlerle anlatılan çeşitli örnekleri görebilmek mümkün. Ancak bu örnekler, çizgi romanın batıdaki gelişimi ile ilgili olarak düşünüldüğünde çizgi romandan çok karikatüre yakın duruyordu. Zira yeni bir anlatım aracı olarak çizgi roman, karikatürden belirgin olarak çeşitli farklılıklar taşıyordu. Bu noktada çizgi roman nedir sorusunu sorarsak , üzerinde konuştuğumuz alanın kapsamını da belirlemiş oluruz.
Çizgi roman için, çağdaş kültürü oluşturan unsurlardan biri, diyebiliriz. Modern çağda oluşmuş yeni bir sanat türüdür. Birçok ülkede bir sanayi koludur. Tanımlamaya çalışırsak çizgi roman, birbirinden tamamıyla farklı iki ana ögenin, yazı ve çizginin birleşmesiyle gerçekleşen bir anlatım sanatıdır diyebiliriz.(Yıldır, 1984: 7) Başka bir ifadeyle metinle birlikte sunulan resimler dizisidir. Resmin bulunduğu karenin içinde resmin anlaşılmasına yardımcı olan metin de yer alır (M.Larousse). Aslında yukarıdaki tanımlar bütünü ele alamamanın, onu sınırlandıramamanın zaafları taşır. Çizgi roman için, belirli bir olayın ardarda gelen resimlerle anlatılması gibi çok geniş bir tanım yapılması halinde Antik çağlardaki resimlerden, kilise süslemelerine kadar bütün benzeri anlatım biçimlerini bu başlık altına sokmamız gerekir. Oysa çizgi romanın en büyük özelliği basılı olmasıdır. Bu şartı göz önüne alırsak onu şöyle tanımlayabiliriz : Çizgi roman, elle çizilmiş ve belirli bir süreklilik içinde ardarda gelen, bir metinle bütünleşen ve basılı olan resimlerden oluşan anlatım biçimidir .(Platin, 1985: 64) En ayrıntılı tanımlardan birisi bu... Ama bunda da çizgi romanın çizgi bantlardan (Strip) farklılığı belirsiz kalıyor. Çizgi bant, gazete ve dergilerde çıkan, her seferinde ardarda dört veya daha fazla kare resim halinde yayımlanan öykü dizisidir. Başlangıçta çizgi romandan farkı olmayan çizgi bantlar, sonraları kendi özelliklerini belirginleştirerek yeni bir yapı oluşturdu. Süreç içerisinde iki ana türe ayrılarak gelişti. Önceleri çizgi roman karikatürle yakınlığı nedeniyle mizaha yakındı. Çizgi romanın Ingilizcedeki karşılığı olan "comics" bu dönemden kalma bir terimdir. Bu geleneği sürdüren çalışmalara biz karikatür -veya mizahî - bantlar diyeceğiz. Karikatür-bantlar toplumsal yaşamla ilgili aksaklıkları, düzensizlikleri, geçer akçe olan yanlış değerleri, kalıpları ve insanların budalalıklarını alaycı, eleştirel bir tutumla yansıtır. Çizgi bantların ikinci ayrımı otuzlu yıllarda serüven öyküleri’ yle oluştu. Anlatılan öykülerin farklılığına çizgideki değişim de eklendi. Karikatür-bant çizgisinin dışına çıkılarak daha gerçekçi, fotoğrafa yakın reel bir çizgi tarzı benimsendi. Tehlikeler, soluk kesici olaylar ve kahramanca davranışların anlatıldığı, hızlı bir kurguya sahip öyküler ortaya çıktı.
Çizgi roman ise çizgi-bantlardan doğmuş olmakla birlikte benliğine kendi iletişim araçlarını yaratarak kavuştu. Altın çağı sayılan 1930-40 yılları arasında, çizgi roman gazetelerden ayrılarak ticarî başarı kazanan dergi-albüm formlarına dönüştü. Savaş sonrası daha da gelişerek kendi yayın gruplarını oluşturdu. Çizgi-bantlar ise daha çok gazetelerde kaldılar. Ancak ellili yıllardan sonra, serüven bantları, değişen yayıncılık anlayışlarına uyum sağlayamayarak, azalmaya başladı. Onların yerini bağımsız bir yayın olabilme şansı daha az, ama buna karşılık daha sofistike ve entelektüel bir çizgi yakalayan bant karikatürler aldı. Böylece çizgi roman ve çizgi bantların farklılığı daha çok kullandıkları yayın araçlarıyla belirginleşti. Bu da beraberinde farklı okuyucu kitleleri yarattı. Gazete okuyucusu o bant olmasa da gazeteyi alacakken, çizgi roman dergileri, bilhassa çizgi roman seven bir kitle tarafından alınıyordu. Bu yüzden çizgi bantlar gazete okuyucusuna hitap edebilecek bir mizahı yakalama yolunu denediler. Çizgi romanların kaygısı ise bir sonraki sayıyı aldıracak ilgi ve merak yaratabilmekti. Ticari düşünmek mecburiyetiyle arz-talep dengelerini korumaları gerekiyordu.
Herşeye karşın, çizgi roman ve çizgi bantlar birbirlerinden tamamen farklı değillerdi. Yukarıda verilen çizgi roman tanımına destek olacağını düşünerek ortak özelliklerini sıralamayı uygun görüyorum.
1- Birbirini izleyen resimlerle anlatılan bir öykü;
2- Karakterlerin bir maceradan diğerine süregelen özellikleri;
3- Konuşma veya metnin resim içinde yer alması;
4- Resim ile metin bir bütün oluştururken resmin ağır basması;
5- Düzenli aralıklarla yayımlanması .(Tuncer, 1993: 29)
Çizgi romanın resme ağırlık vermesi onu tam anlamıyla bir grafik sanat yapmaz. Çünkü anlatım yalnızca görsel bir nitelik taşımamaktadır. Hem çizgi ile hem de sözle anlatım vardır. Anlatılmak istenen öykünün durumuna göre çizgiye veya söze ağırlık verildiği olur. Ancak çizgiyle anlatım izlemeyi kolaylaştırır. Kurguyu başarıyla kullanan çizgi romanlar kareler arası devamlılığı, çizgiye ağırlık vererek sağlar. Oysa metnin ağırlık kazanması resimler arası devamlılığı, takip özelliğini aksatır, durağanlaştırır. Türkiye'de çizgi romanın başlangıcına baktığımız zaman yazının ağırlığını görürüz. Yabancı çizgi romanlara, özgün halinde olmayan uzun anlatılar eklenir. Zaten ilk dönemlerinde çizgi roman terimi yerine öykü, hikâye, tefrika ve daha çok sinema romanı kullanılır. Sinema romanı ismi, popüler bir seçim olduğu kadar, çizgi romanın sinema anlatımlarına yakınlığından kaynaklanır. Renk kullanımı, olayın sahne sahne bölünmesi, bakış açısı değiştirerek kurguyu güçlendirme, uzun alan kadrajı, yavaş yavaş yaklaşan görüntü veya iç derinlik üzerindeki ışık oyunları gibi anlatım teknikleri çizgi roman ile sinema arasındaki mutlu alışverişin verimli birkaç sonucudur. Ellili yıllarda Hürriyetgazetesiyle başlayan yeni dalganın terimi ise Resimle Roman'dır. Kurgu metine dayalıdır. Resimler arası devamlılık yoğun olarak metinle bağlantılıdır. Kısacası anlatımın sineması yoktur. Bu yüzden "resimle roman"dır. Zamanla bu alaturka anlatım yerini daha modern denemelere bırakır. Resimli Roman başlar. Uzun yıllar bu isim tercih edilir. Ancak yerli çizerlerimizin neredeyse hiçbiri kahramanlarını pek çocukları düşünerek yaratmadığı için olsa gerek, asıl popüler olan isim çocuklar için hazırlanan iki yabancı çizgi romandan doğar : Teksas ile Tommiks. Ülkemizde uzun yıllar boyunca Teksas-Tommiks ismi çizgi roman kavramıyla özdeşleşmiştir.
Öte yandan Altmışlı yıllarda Avrupa'da başlayan yeni dalga çizgi romanı "büyükler için" çizgisine çekmeye başladı. Bu yeni tür öyküler yalnızca erotik çalışmalar değildi. Ticarî düşünülemeyecek konular da seçiliyordu. Edebiyata yaklaşıldı. Çizgilerin grafik performansı yükseldi. Bu türden bir kalite yükselmesi başka bir mücadelenin parçasını oluşturdu: Altmışlı yıllar çizgi romanın bilimsel olarak incelendiği, tartışıldığı yıllar oldu. Yeni yeni kurulmaya başlayan çizgi roman dernekleri çizgi romanın bir sanat olduğunu ispatlamaya çalışmaktaydı. O günlerin çizgi roman hakkındaki genel yargısı, onun, ikinci sınıf bir sanat dalı, bir eğlence aracı veya -yine çocuklar için- faydalı bir eğitim aracı olduğuydu. Konumu resimli kitaplarla, ucuz, ticari halk romanları arasında bir yerdeydi. Öte yandan Italya'da yapılan uluslararası çizgi roman kongreleri entelektüel anlamda etkileyici sonuçlar verdi. Yetmişli yıllarda dünya çizgi romanının kendi kültürel geçmişini arayışa çıkması Türkiye'ye de sirayet etti. Sanat dergilerinde içinde bir hayli "acaba ?" sorusu olan araştırmalar yayınlandı. Çizgi roman gerçekten sanat mıydı ? Bu yeni sanat için pek de olumlu şeyler yazılmadı. Çünkü bu "yeni şey" bizde hâlâ resimli romandı. Romanın taklidi, bir yerde Resimler metinin okunurluğunu sağlayabilmek için çizilmiş gibi görülmekteydi. Sonraları bu yargılar biraz yumuşadı. Çizgi roman ismine gelindi. Aslında bu terimler pek de önemli değil, çünkü ülkelere, dillere göre değişkenlik gösteriyor. Örneğin Ingilizce'de çizgi romanların komik ve çocuklara göre bir şey olduğunu vurgulayan "comics" kıta Avrupa'sında kullanılmıyor. Fransızlar "bandes dessinées" (tasarlanmış bantlar veya resimli bantlar), Italyanlar "fumetti" (küçük balonlar) diyor. Ispanyollar ise çizgi romanlara geniş yer ayıran TBO gazetesinin adıyla anıyor: tebeo...(Gravett, 1989: 76)
Son çeyrek yüzyıl içinde ülkemizde popüler kültüre gösterilen ilgiye orantılı olarak çizgi romanla ilgili bir çok inceleme, eleştiri ve tanıtım yazısı yayınlandı. 1972 yılında Milliyet Sanat dergisinde "Çağımızın Bir Sanatı: Resimli Roman" adıyla yayınlanan inceleme, bu anlamda çizgi roman üzerine yazılan yazıların miladını oluşturuyordu. Batı ülkelerinin aksine Türkiye'de çizgi romanın sanatsal yetkinliği hususunda mutabakat sağlanamadığından olacak o tarihten bu yana yayınlanan yazıların büyük bir kısmı gerekli akademik özenden ve bilimsel kaygılardan uzak nitelikler taşımakta. Son olarak aşağıdaki kaynakçayı hazırlarken çoğu yazının yayın tarihleri belirsiz çeşitli çizgi roman dergi-albümlerinde yayınlanmış olmasının sıkıntılarını çekerek , bu tür yazıları listemize dahil etmediğimizi hatırlatmakta fayda görüyorum.
KITAPLAR
ABACI, S.Emine, (1990), Karikatür Sanatının Tiyatro Dekoruna Etkileri ve Bir Model Oyun: Abdülcanbaz'ın Harikulade Maceraları, 9 Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümü, Tez Çalışması.
ALPAY, Meral- ANHEGGER, Robert, (1975), Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları, Cem Yayınevi, Istanbul.
ALSAÇ, Üstün, (1994), Türkiye'de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film, Iletişim Yayınları Cep Üniversitesi Dizisi, Istanbul.
ARINIK, Zühal, (1979), Türkiye'de Çizgi Roman ve Turhan Selçuk'un Abdülcanbaz'ı, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Estetik ve Sanat Tarihi Kürsüsü Lisans Çalışması.
CANTEK, Levent, (1996), Türkiye'de Çizgi Roman, Iletişim Yayınları, Istanbul
ÇIZGI ROMAN ANSIKLOPEDISI, (1991), Alfa Yayınları, Istanbul.
DORFMAN, A.- MATTELART, A., (1977), Emperyalist Kültür Sanayii ve Walt Disney: Vak Vak Amca Nasıl Okunmalı?, Gözlem Yayınları, Istanbul.
TUTKUN, Şükriye, (1979), Türkiye'de Çizgi Roman ve Turhan Selçuk'un Abdülcanbaz'ı, Istanbul Üniversitesi.
TUNCER, Nilüfer, (1993), Çizgi Roman ve Çocuk, Çocuk Vakfı Yayınları, Istanbul.
MAKALELER
ABACI, Tahir, (1991), "Red Kit", Cumhuriyet Kitap, 26 Aralık.
ADALI, Barış, (1995), "Superman, Batman ve Bizim Çocuklar", Negatif, Kasım.
"Akbulut, Malkoçoğlu ve Karaoğlan'a Karşı", (1967), Pazar, 30 Eylül.
AKÇAOĞLU, Hakan, (1988), "Conan, Tommiks'e Karşı", Nokta, 17 Nisan.
AKKUŞ, Zeynep, (1994), "Kanun Ko(ru)yucu Bir Anarşist: Teks", Express, 9 Nisan.
AKIN, Sunay, (1993), "Dizelerde Yaşayan Çizgi Kahramanlar", Cumhuriyet Dergi, 11 Temmuz.
AKÖZ, Emre, (1988), "Bacı Tartışmayı Şenlendirdi", Tempo, 23 Ekim. (1990), "Hayretlerim Sonsuzdur", Tempo, 21 Ocak.
AKTUNÇ, Hulki, (1992), "Çağın Ruhu (Katılmayan Yaratamaz)", Resimli Roman, Ocak.
ALEMDAR, K.-ERDOĞAN, I., (1994), "Popüler Kültür: Çizgi Filmler, Çizgi Romanlar ve Çocuk Dergileri", Popüler Kültür ve Iletişim, Ümit Yayıncılık, s. 15-23.
ALPIN, Hakan, (1994), "Çizgi Roman Dünyasından Haberler", Express, 19 Mart.
(1994b), "Rom, Uzay Şövalyesi", Express, 7 Mayıs.
(1994c), "Tenten ve Asteriks..", Express, 4 Haziran .
ALPIN, Hakan- ÇORUK, Hüsnü, (1994), "Türkiye'de Çizgi Roman", Darkwood Sakinleri, Ekim - Kasım.
ALSAÇ, Üstün, (1973), " Abdülcanbaz: Bir Çizgi Romanın Düşündürdükleri", Yeni Dergi, Şubat.
(1986), "Çizgi Roman ve Öteki Sanatlar", Adam Sanat, Nisan.
(1986b), "Türk Karikatürü Üstüne..", Adam Sanat, Haziran.
(1989), "Oğuz Aral", Adam Sanat, Şubat.
(1991), "Karikatür Kitapları", Adam Sanat, Şubat.
ALTUNTAŞ, Turan, (1982), "Zagor ve Çocuk Edebiyatı", Sanat Edebiyat, Nisan.
"Amerika'yı Keşfetmeyen Kaldı mı?", (1994), Sabah, 13 Mart.
ANKARALI, Ender, (1995), "Dört Kıtaya Yayılan Çizgi Roman", Matbuat, Temmuz-Ağustos.
"Asiler ve Kırmızı Urbalar", (1994), Express, 12 Şubat.
AŞÇIOĞLU, Reşit, (1979), "Binbir Kahraman", Yaman Dergisi, Sayı:9-24.
ATIYAS, Şebnem, (1988), "Superman Yaşlandı mı?", Cumhuriyet Dergi, 3 Nisan.
"Atlantis", (1995), Express, 23 Eylül.
ARAL, Oğuz, (1993), "Kendimizi Yeniliyemedik", Aktüel, 28 Ekim.
ARDIÇ, Engin, (1986), "Vakvak Go Home", Nokta, 21 Aralık.
ARTAN, Şahin, (1989), "Süper Hero'ların Dünyası ya da Çizgi Roman'ın Yapay Evreni", Argos, Mart.
(1992), "Bir Medya Olarak Çizgi Roman", Genç, Bahar .
(1994), "Iyiler Şeytana Yenik Düştü", Esquire, Mayıs.
(1995), "Çizgi Roman 100 Yaşında", Aktüel, 18 Mayıs.
"Asteriks, Feminizmi Yeniden Buldurdu", (1991), Aktüel, 7 Kasım.
"Avanak Avni Enternasyonel Oldu", (1987), Nokta, 19 Temmuz.
AY, Taner, (1992), "Çizgi Romanlar, Popüler Kültür ve Underground", Varlık Dergisi, Şubat.
AYDIN, Mehmet, (1987), "Çocuk ve Gençlik Yayınlarının Başıboşluktan Kurtarılması", 2. Türk Yayın Kongresi, Kütüphaneler ve Yayımlar Gen Müd. Yayını.
"Ayhan Işık", (1960), Pazar, 10 Temmuz.
BADORECK, Heike, (1993), "Manuel Montano", Car-Men, Mayıs.
(1993b), "Hamburg'da Comıcs Baharı", Car-Men, Temmuz.
BAĞCI, Serpil, (1985), "Öykülemeci / Anlatımcı Resimler-Minyatür", Gösteri, Aralık.
BASIM, Nevzat, (1992), "Teksas, Tommiks Oku, Okut", Aktüel, 21 Mayıs.
BAYAR, Atılgan, (1993), "Fantastik Tarih", Aktüel, 13 Mayıs.
BAYER, Bozkurt, (1990), "Çizgi Roman'da Mekanlar", Arredamento Dekarasyon, Aralık.
BERGER, A.Arthur, (1979), "Çizgi Öyküleri Ciddiye Almak", Ufuk ABD, Ekim
"Bu Çizgiler Fena Halde Tahrik Ediyor", (1992), Penthouse, Ağustos.
"Biz Yemiyoruz", (1992), EP, 13 Aralık.
BILGIN, Nuri, (1979), "Çizgi Romanlarda Yapı ve Ideoloji", Çocuk ve Kitle Iletişimi, Izmir.
BIR, Ali Atıf, (1994), "Reklam-Mizah Ilişkisine Kuramsal Bir Bakış", Gül Diken, Güz.
"Bizanslı Zorba", (1967), Pazar, 1 Temmuz.
BORA, Tanıl, (1984), "Heavy Metal", Toplum ve Gençlik, Ekim.
BOZOK, Erdoğan, (1993), "Tenten'in Türkiye Serüveni Üzerine Nostaljik Takılma", Karikatür, Ağustos.
"Bu Gırgır Kimin?", (1989), Gırgır, 19 Kasım.
"Canavar Koyun Orhan'a Ne Oldu?", ( 1994), Express, 19 Mayıs.
"Canavar Koyun Orhan", (1995), Express, 5 Mayıs.
CANTEK, Levent, (1993a), "Türkiye'nin Yaşayan En Eski Çizgi Romancısı", Joker, 15 Mart.
(1993b), "Ben Ki Abdülcanbaz", Karikatür, Mayıs.
(1993c), "Snoppy, Charlie Brown", Karikatür, Haziran.
(1993d), "Milo Manara", Car-Men, Haziran.
(1993e), "Tenten'in Türkiye Serüveni", Karikatür, Temmuz.
(1993f), "Hafiye Rüzgarları", Karikatür, Ağustos.
(1993g), "Türk Çizgi Romanında Ilk Sansür", Karikatür, Eylül.
(1993h), "Post Modernizm", Karikatür, Ekim.
(1993i), "Türkiye'de Bant Karikatür", Karikatür, Kasım.
(1993j), "Gazetelerde Yabancı Çizgi ve Karikatür Bantlar (1950-1970)", Karikatür, Aralık.
(1994a), "Türkiye'de Çizgi Romanın Kronolojisi", Karikatür, Ocak.
(1994b), "Tarihi Çizgi Roman Şematiği", Karikatür, Şubat.
(1994c), "Milli Çizgi Roman Hamlemiz", Express,19 Şubat. (1994d), "Iktidarın Içinden ve Dışından Çizgi Roman", Edebiyat-Eleştiri, Kış.
(1994e), "Çizgi Roman Nedir?", Karikatür, Mart.
(1994f), "Sarı Sayfalarda Muhalefet", Birikim, Nisan.
(1994g), "Cici Can", Karikatür, Nisan.
(1994h), "Fanzine", Karikatür, Mayıs.
(1994i), "Abdülcanbaz, Çizgi Roman ve Saire I-II", Karikatür, Haziran-Temmuz.
(1994j), " Türkiye'de Çizgi Roman Dergileri, Albümleri ve Kitapları Kronolojisi", Karikatür, Ağustos.
(1995a), "Popüler Mizah Dergileri Tarihçesine Giriş", Karikatür, Haziran.
(1995b), "Gırgır'ın Hikayesi I-II-III", Karikatür, Temmuz- Ağustos-Eylül.
(1995c), "Iktidarın Tahakkümü, Popüler Kültür ve Çizgi Romanlar", Karikatür, Ekim.
(1995d), "Romantizmin Çizeri", Karikatür, Kasım.
(1995e), "Bir Çizgi Ustasının Kişisel Tarihi", Karikatür, Aralık.
(1996), "Son On Yıl Üzerinden Mizah Dergileri", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: III.
CERAN, Kosta, (1993),"Çizgi Roman Yazıları", Yayınlanmamış Çalışma
"Çağımızın Bir Sanatı : Resimli Romanlar", (1972), Milliyet Sanat Dergisi, 22 Aralık.
ÇAKMAK, Yener, (1995),"Çizgi Romanda Cinsel Patlama", Esquire, Şubat.
ÇAPAN, Sungu, (1990), "Çizgi Romanıın Sineması", Tempo, 28 Ekim.
(1995), "Cemal Nadir'le Yapılan Anket", Karikatür, Aralık.
ÇEKMECI, Süalp, (1993), "Dinozorbank'ın Türkiye Şubeleri", Aktüel, 4 Kasım.
ÇEVIKER, Turgut, (1978), "Turgut Çeviker Sordu Turhan Selçuk Anlattı", Türkiye Yazıları, Ekim.
(1985), "Türkiye'de Çizgi Roman", Gösteri, Aralık.
(1994), "Abdülcanbaz Külliyatı", Gül Diken, Güz.
"Çizgi Roman Değil Rr", (1991), Aktüel, 28 Kasım.
"Çizgi Roman Satışları : Ekonomik Trendlerin Küçük Bir Özeti", (1986), Kapital, Aralık.
"Çizgi Romanda Seks", (1985), Bravo, Kasım.
"Çizgi Romanın Cazibesi", (1994), Esquire, Aralık.
"Çizgi Romanlar: Fantezinin Ötesi", (1985), Düşün, Mart.
"Çizgi Roman Mektupları", (1991), Dıgıl, Sayı: 109-114.
"Çocuk Yüzlü, Cinsiyetsiz Bir Anti Kahraman: TENTEN", (1991), Hürriyet Magazin, 21 Temmuz.
ÇORUK, Hüsnü, (1994), "Malkoçoğlu Deyince..", Express, 16 Nisan.
(1994b), "Kaptan Kirby Artık Çok Uzakta", Express, 19 Mayıs.
(1995) , "Tenten'in Türkiye Kronolojisi", Gül Diken, Kış.
ÇÖLAŞAN, Emin, (1989), "Espri Rüyada da, Yolda da Bulunur", Hürriyet, 30 Nisan.
(1989b), "Gırgır ve Fırt'ı Almamdan Özal'ın Haberi bile Olmadı", Hürriyet, 19 Kasım.
DARKWOOD SAKINLERI, (1994), "Essegesse", Express, 27 Mart.
DEMIRCI,Cihan, (1992), "Çizgi Romancılığın Ayak Seslerini Dinleyiniz", Zeplin, 4 Ocak.
(1993), "Mizah Dosyası", Yorgan, 26 Mayıs - 9 Haziran.
DENKTAŞ, Şebnem, (1994), "Kaçın Onlar Geliyor", Aktüel, 27 Ocak.
DEVECIOĞLU, Barbaros, (1990), "Hiç de Komik Değil", Tempo, 6 Mayıs.
(1991a), "Açılsın Hayal Sayfaları", Tempo, 3 Kasım.
(1991b), "Çizgiyle Gelen Doyum", Tempo, 27 Ocak.
"Devlet Adamlarının Sevgili Kovboy'u Red Kit", (1988), Hürgün, 24 Eylül.
"Dinozorus Geliyor", (1993), Aktüel, 9 Aralık.
DIRICAN, G.-TABLACIOĞLU, B., (1991), "Kara Mizah", Nokta, 10 Mart.
"Dinozorus'u geçmek çokzorus", (1994), Aktüel, 3 Şubat.
"Dokuzuncu Sanat ve Enver Paşa", (1993), Sabah, 29 Temmuz.
DORSAY, A.-GÜRKAN, T. (1983) ,"Kara Murat", Sinema Ansiklopedisi, Gösteri dergisi Yayınları, Istanbul, s.308.
(1983), "Karaoğlan Filmleri", age., s.308.
(1983), "Malkoçoğlu", age., s.390.
(1983), "Tarkan", age., s.612.
DURAN, Ragıp, (1989), "Hay Bin Kunduz Götüresi" , Nokta, 13 Ağustos.
ECO, Umberto, (1993), "Medyanın Çoğalması", Günlük Yaşamdan Sanata, Adam Yayıncılık, s.146-151.
EĞRIBEL, Ertan, (1992), "Çizgi Romanın Toplumsal Temelleri", Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, Sayı: 3.
EKŞI, Özgür, (1993), "Çizgi Romanda Kara Şiddet Çağı", Aktüel, 16 Eylül.
ELDEM, Burak, (1992), "Kimmeryalı Conan, Batı Uygarlığına Karşı", Koloni, Aralık.
ELLISON, H., (1994), "Çizgi Karakterler Dünyası Değil Burası", Koloni, Ağustos.
"En Özgür Seks, Çizgi Seks", (1992), Aktüel, 15 Ekim.
ERGÖNÜLTAŞ, E., (1979), "Çok Satışlı Mizah Dergileri Üzerine", Sanat Emeği, cilt 2, No : 11, Ocak.
(1992), "Çizgi Roman Üzerine", Pişmiş Kelle, sayı 108- 110.
EROĞLU, Birhan, (1990), "Tarihimiz Çizgi Roman", Tempo, 23 Aralık.
GIRITLI, Osman, (1985), "Ali Ulvi ile Çizgi Roman Üstüne", Gösteri, Aralık.
GOMBRICH, E.H, (1992), "Karikatür Deneyi", Sanat ve Yanılsama, Remzi Kitabevi, s.319-344.
GOSS, T., (1989), "Kişisel Anlatımlar", Argos, Ağustos.
GÖNEN, E., (1989), "Türkiye'de Çizgi Roman", Argos, Mart.
GÖNENSIN, Okay, (1990), "Çizgi Romanlar", Arredamento Dekorasyon, Aralık.
GRAVETT, P., (1989), "Avrupa'da Çizgi Roman", Argos, Mart.
"Güç Bende Artık", (1987), Nokta, 23 Ağustos.
GÜLSOY,Murat, (1993), "Ah Sevgili Jan Piyer", Hayalet Gemi, Nisan.
GÜRDAĞCIK, Sinan, (1982), "Sekizinci Sanat", Bravo, Şubat.
(1985), "Çizgi Romanın Öyküsü", Gösteri, Aralık.
GÜRELI, Talat, (1985), "Malkoçoğlu Karaoğlan'ı Döver Mi?", Hürriyet Pazar
(1989a), "Çizgi Roman Galerisi", Argos, Mart.
(1989b), "Çizgi Roman Ressamları", In Vivo, Mayıs.
(1995a), "Maskeli Çizgiler", Fol, Ekim.
(1995b), "Çizgi Romanlarda Yemek Kültü", Sanat Dünyamız,Güz.
GÜRSES, K.Gökhan, (1991)," Çizgi Roman da Politik Mücadeleye Katılmalı", Cumhuriyet, 15 Kasım.
"Hafttalık Cezanız Biber" (1994), Express, 8 Ekim.
HORN, Maurıce, (1989), "Çizgi Romanın Kısa Tarihi", Argos,Mart.
"Hürriyet'in Yemekleri de güzel ..", (1995), Hürriyet, 28 Ağustos.
IŞINGÖR, Ali, (1995), "G.I. Joe En Kahraman Ivan'a Karşı", Mavi, Haziran.
ILERI, Selim, (1986), "Engin Ergönültaş Için", Adam Sanat, Eylül.
"Jesuit Joe", (1992), Joker, 14 Aralık.
KAHRAMAN, H.Bülent, (1993), "Modernizmin Aşılma Sürecinde Farklılaşan Gülmece ve Gülmecede Başkalaşım Ögeleri", Gül Diken, Yaz.
KAPLAN, Kenan, (1994a), " Şeytan Bunun Neresinde ?", Express, 14 Mayıs
(1994b), "Çizgi Romanın Psikanalazi", Darkwood Sakinleri, Ekim.
(1994c), "Islamiyetin Heykel ve Resim Hakkındaki Hükmü Işığında", Darkwood Sakinleri, Kasım - Aralık.
"Karaoğlan", (1965), Ses, 18 Eylül.
KARASU, A.-UZ, Rengin, (1988), "Fırçanın Yarattığı Kahramanlar", Hürriyet, 4-10 Eylül.
"Ken Parker (Alaska): Kahraman Değil Insan", (1994), Express, 26 Şubat.
KIP, Dost, (1991), "Mizahın Üstünde Bir Zeplin Var", Cumhuriyet, 30 Aralık.
KOLOĞLU, Orhan, (1994), "Abdülcanbaz'la Geçmiş ve Gelecekte", Gül Diken, Güz.
KONGAR, Emre, (1985), "Çizgi Roman ve Eğitimdeki Rolü", Gösteri, Aralık.
"Laf Laf Laf", (1992), Resimli Roman, Ocak.
KÜR, Ismet, (1965), "1896'dan Bu Yana Çocuk ve Gençlik Dergileri", Cumhuriyet, 27 Ekim.
(1987), "Çocuk Dergileri, Çocuk Kitapları, Uyarlanmış (Adapte Kitaplar)" , 2. Türk Yayın Kongresi, Kütüphaneler ve Yayımlar Gen Müd. Yayını.
LECIGNE, B., (1989), "Fransa'da Çizgi Romanın Gelişimi", Argos, Mart.
MAHMATLI, Serap, (1993), "En Komik Islamcı: Hasan Kaçan", Aktüel, 20 Ocak.
"Malkoçoğlu Çevriliyor", (1966), Pazar, 30 Temmuz.
MARTI, Altay, (1994), "Sarkis Paçacı: Onlar Hala Nasıl Çizebiliyor?" Express, 6 Ağustos.
MEMECAN, Burak, (1995), "Bir Gün Kasabaya Bir Piyanist Gelir", Aktüel, 28 Aralık.
MENGÜ, Mehmet, (1994a), "Mister No", Express, 5 Mart.
(1994b), "Macera Bitmedi", Express, 9 Nisan.
(1994c), "Hellingen'in Dönüşü", Darkwood Sakinleri, Ekim.
MENGÜ, Mehmet,-ALPIN, Hakan, (1994a), "Tommiks'in Isim Babası", Express, 23 Nisan.
(1994b), "Çizgi Romanımızda Kılıçlı Kahramanlar Panelinden Notlar", Express, 30 Nisan.
MIHÇIOĞLU, Murat, (1991), "Renkli Sayfalardan Film Şeritlerine", Antrakt, Aralık.
(1994), "Şiddetin Sokaklarından Çizgi Roman Manzaraları", Koloni, 1994.
(1995), "Dişi Şeytan", Esquire, Nisan.
"Mizah Dergileri", (1993), Evrensel Kültür, Ocak.
MURATOĞLU, Erhan, (1994), "Sabotage", Car-Men, Mayıs.
OĞUZ, Turan, (1986), "Basında Çizgi Sanatı", Karekare, Eylül.
OKTAY, Ahmet, (1994), "Turhan Selçuk Üzerine Kenar Notları", Gül Diken, Güz.
"Onlar Kıldan Nem Kapmayacak", (1990), Nokta, 15 Temmuz.
ORAL, Tan, (1990), "Çizgili Romanlar", Arredamento Dekorasyon, Aralık.
(1993), "Karikatür", Gül Diken, Yaz.
OSKAY, Ünsal, (1985), "Çizgi Romanlar ve Siyasal Kültür Açısından Işlevleri", Gösteri, Aralık.
(1994), "Bir Tebessüm Için", Gül Diken, Güz.
ÖNGÖREN, Ferit, (1983), "Gırgır Olayı", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:6.
ÖZGÜÇ, Agah, (1989), "Foto Roman ve Çizgi Roman Filmleri Kaynakçası", Beyazperde, Aralık.
ÖZKÖK, Ertuğrul, (1985), "68 Ruhunun Iki Aracı Duvar ve Çizgi Roman", Gösteri, Aralık.
(1995), "Sempatik Yarasa Adamın Dünyası", Hürriyet, 19 Kasım.
ÖZSEZGIN, Kaya, (1994), "Karikaturhan", Gül Diken, Güz.
PAÇACI, Sarkis- BADORECK, Heike, (1994), "Galya Köyü Süper Güce Karşı", Express, 17 Aralık.
PEKŞEN, Yalçın, (1993), "Malkoçoğlu'nun Ölümü", Hürriyet, 25 Aralık.
PLATIN, Ali, (1985), "Tek Resimden Dizi Resime Geçiş", Gösteri, Aralık
(1989), "Çizgi Roman Özünde Basılı Olma Niteliği Taşır", Argos, Mart.
PIERRE, Michael, (1982), "Çizgi Romanlar", Unesco'dan Görüş, Haziran
POROY, Semih, (1993), "Her Dürüst Kişide Abdülcanbazlık Vardır", Cumhuriyet Dergi, 12 Aralık.
RECAN, Ali, (1987), "Yüzbaşı Volkan", Yüzbaşı Volkan, No : 1.
"Resimli Romanın Büyük Ustası: Suat Yalaz", (1993), Joker, 8 Şubat.
ROSSET, Pierrette, (1995), "Kimsiniz Siz Bay Herge?", Gül Diken, Kış.
"Salgın Devam Ediyor", (1967), Pazar, 15 Temmuz.
SANCAR, Cem, (1993), "Mizah Uzatmaları Oynuyor", Aktüel, 28 Ekim.
(1996), "Post Kahramanlar", Hürriyet , 21 Şubat.
SAYIN, Derya, (1994a), "Haklının Değil Güçsüzün Yanında Olmak", Express, 9 Temmuz.
(1994b), "Mesele Galile Olmak", Express, 1 Ekim.
SCARINGI, Carlo, (1995), "Tenten'in Serüvenleri", Gül Diken, Kış.
"Süleyman Turan Aşklarını, Saadetini Resimliyor", (1965), Pazar, 31 Temmuz
ŞENYENER, Şebnem, (1992), "Süperman Ölerek Hayat Bulacak", Aktüel, 1 Ekim.
ŞÖLÇÜN, Sargut, (1981), "Yüzbaşı Volkan'ın Içyüzü", Sanat Edebiyat, Ekim.
"Tabii ki Co", (1994), Express, 8 Ekim.
TANILLI, Server, (1994), "Korkunuz Abdülcanbaz'dan", Gül Diken, Güz.
TANSUĞ, Sezer, (1982 ), "Sanatta Güncelleştirme..", Insan ve Sanat, Altın Kitaplar Yayınevi, s.88-102.
TEKIN, Galip, (1989), "Çizgi Roman Üzerine", Avni, 16 Şubat.
"Tenten", (1994), Sabah, 9-13 Temmuz.
"Tenten Faşist mi ?", (1992), Joker, 28 Aralık.
"Tenten Hollywood'da", (1993), EP, 14 Mart.
"Tenten'in Seks Hayatı", (1994), Karikatürk, Ocak.
TOKER, Biltin, (1973), "Can Yelekleri Tavandadır", Devir, 18 Haziran.
"Tommiks'i Kim Öldürdü ?", (1994), Express, 4 Haziran.
" Orhan Pamuk", (1994), Negatif, Kasım.
"Turhan Selçuk", (1985), Adam Sanat, Aralık.
"Türkiye'de Resimli Romanı Tanıtıp Sevdiren Orhon Tolon Kimdir? ", (1994), Karikatürk, Haziran.
TURAN, Güven, (1985), "Çizgi Roman Edebiyat mı Karşı Edebiyat mı?", Gösteri, Aralık.
ULUENGIN, Hadi, (1989), "Avrupa Çizgi Romanında Türk Imajı", Cumhuriyet, 12-15 Şubat.
(1991), "Resimli Roman ve Hayal Mahsülleri", Hürriyet, 14 Aralık.
(1994), "Tenten ve Izci", Hürriyet, 27 Kasım.
ULUKILIÇ, Alp Tamer, (1995), "Rıza Külegeç: Kaligrafların Sonuncusu", Express, 16 Eylül.
UZUNER, Buket, (1979a), "Vakvakoloji", Dünya, 27 Mart.
(1979b), "Tommiks, Teksas, Kinova", Dünya, 28 Mart.
ÜLGEN, Baha, (1991), "Yüzbaşı Volkan'ın Çizeri Şimdi Kahveci Için Çiziyor", Aktüel, 12 Eylül.
"Vak Vak 60 Yaşında", (1994), Sabah, 26 Mayıs.
"Üçüncü Karaoğlan Tamamlandı", (1966), Pazar, 27 Ağustos.
WILLIS, Susan, (1993), "Meta Olarak Cinsiyet", Gündelik Hayat Kılavuzu, Ayrıntı Yayınları, s. 33-52.
YALAZ, Suat, (1977), "Türklerde Resimli Roman", Karaoğlan, 27 Haziran- 4 Temmuz.
"Yalnız Kovboy", (1991), Nokta, 17 Şubat.
"Yaşayan Bir Çizgi Roman Kahramanı", (1993), Joker, 8 Mart.
"Yeni Jön Kartal Tibet", (1965), Pazar, 25 Aralık.
YILDIR, Erol, (1984), "Çizgi Roman Dosyası", Töre, Ocak.
YILMAZ, Teoman, (1994), "Çizgi Roman Bir Sanattır, Kopyacılık Değil", Express, 14 Mayıs.
"Yoldaş Süperman", (1988), Tempo, 23 Nisan.
"Yüzbaşı Volkan", (1995), Express, 25 Mart.
"Zenginler de Ağlar!", (1989), Hıbır, 16 Kasım.
ÖZET:
Bu makalede öncelikle çizgi romanın kavramsal düzeyde geçirdiği anlam karmaşasıyla ilgili evrimi anlatırken, Türkçe'de yayınlanmış konuyla ilgili tüm yazıların bibliyografyasını da vermeye çalıştık.
Bibliyografya'da kullanılan yazıların büyük bir çoğunluğu, akademik özen ve bilimsel gerekliliklerden yoksun özellikler taşımasına rağmen , ülkemizde son yirmibeş yıl içerisinde popüler kültüre gösterilen ilgiyle bağlantılı olarak yazılmış çizgi roman yazılarının özünü oluşturmaktaydı. Bu yüzden yazıların bilimsel olup olmadıkları üzerinde kaygılar taşımadan yayın tarihleri belli, ulaşılabilir tüm yazıları listemize dahil ettik.
